غیر از مبحث فرهنگی و عامل فرهنگی که شاید بتوان گفت که مهم ترین عامل ، در بد حجابی است ، عامل اقتصادی هم عامل بسیاری از بد حجابی ها و نا هنجاری ها در جامعه است ؛ چرا که فشار اقتصادی بر خانواده ها و مردم ، موجب زیاد شدن فحشا و منکرات در جامعه است . امام علی (صلوات الله علیه ) به فرزندشان محمد بن حنفیه فرمودند : « یا بنیّ إنّی أخافُ علیکَ الفقر ، فاستعِذ باللهِ منه فإنَّ الفقرَ منقصةٌ للدین مُدهشةٌ للعقل داعیةٌ للمقت » .فرزندم ! از این که فقیر گردی در مورد تو بیم دارم . پس ، از آن به خدا پناه ببر ، که فقر به دین آسیب می رساند و عقل را مشوش می سازد و باعث ایجاد دشمنی می گردد(52).با توجه به حدیث مذکور می توان به این نتیجه رسید که ، بسیاری از نا هنجاری ها و تخلفات اجتماعی مربوط به عامل اقتصادی می شود . اگر جامعه ای ازلحاظ اقتصادی دارای مشکل باشد ، همه ی دستگاه ها و بخش های آن دچار مشکل می شوند . یکی از مشکلات اقتصادی بیکاری است که با توجه به بیکاریِ جوانان ، می توان به این مطلب رسید : بیکاری موجب می شود که جوان بیکار ، دست به تخلف و مسائل خلاف شرع بزند در حالی که هیچ کدام به نفع اسلام و نظام اسلامی نیست و با این کار باعث شود که پدیده های بسیار زشت و بدی در جامعه پدیدار شود . برای مثال : وقتی که یک جوان ، بیکار باشد برای حل مشکلات خود ، باید یک منبع درآمدی داشته باشد که در اثر آن احتمال ارتکاب سرقت ، خرید و فروش مواد مخدر ، استعمال مواد مخدر ، بزهکاری و روسپیگری در او شود . بیکارى از آن جهت نقطه ضعف اقتصادى براى نظام جمهورى اسلامى به حساب مىآید که خود منشأ بروز بسیارى از آسیبهاى اجتماعى، نظیر فقر، فساد ، قاچاق مواد مخدر، اعتیاد، سرقت و قتل مىشود و با تشدید این آسیبها در بلند مدت ضریب امنیت کاهش یافته ، نظام ناکارآمد جلوه کرده و در چنین شرایطى بیگانگان به خود اجازه هر گونه مداخلهاى را خواهند داد(53). مشکل اقتصادی ، خود به تنهایی می تواند عامل بسیاری از مشکلات اخلاقی و اجتماعی باشد که می توان در بین آن ها به سرقت ، اعتیاد ، خرید و فروش و قاچاق مواد مخدر ، فراراز خانه ، روسپیگری ، تجارت و قاچاق انسان ، تجارت جنسی ، خود کشی ، سقط جنین ، طلاق و ... اشاره کرد که هر کدام از این ها می تواند در بدتر شدن وضعیت حجاب زنان و دختران ، تأثیر بسیار زیادی داشته باشد و حتی می توان گفت که مشکل اقتصادی به طور مستقیم عامل بسیاری از بد حجابی هاست .ازجمله ی عوامل اقتصادی بد حجابی می توان به فقر ، ربا خواری و حرام خواری اشاره کرد که عواملی بسیار مهم برای بد حجابی ، در دختران ایرانی هستند .
الف) فقر
فقر و تنگدستی موجب می شود که بعضی از دختران و زنان ایرانی به دنبال آرایش های غلیظ و... بروند که با زیبا کردن خود ، برای خودشان کار و شغلی پیدا کنند ؛ برای مثال : دختری در خانواده ای فقیر زندگی می کند که می بیند برای پیدا کردن شغل ، چاره ای برایش نمانده ؛ مجبور است که بد حجاب و با آرایش غلیظ و فجیع در جامعه رفت و آمد داشته باشد تا این که شاید کار و شغلی برای خودش پیدا کند و در مکانی استخدام شود . حال فرض کنید دختری که برای کار و پیدا کردن کارو رهایی از فقر و تنگدستی دست به بد حجابی زده است ، آیا اگر به این شخص فشار اقتصادی و فقر مضاعف وارد شود ، دست به اعمال منافی عفت و روسپیگری برای کسب روزی و معاش نمی زند ؟ در حدیثی از حضرت علی (صلوات الله علیه ) آمده : « ضرورةُ الفقرِ تبعثُ علی فظیعِ الامرِ(54).» ضرورت و ناچاری فقر و نداری ، آدمی را بر کار زشت و رسوا وا می دارد . انسان موجودی است که برای زندگی در کره ی خاکی آمده است و تا زمانی که زنده است طبق خواسته های نفس یا هر چیز دیگر به دنبال این است که ، یک زندگی راحت و خوبی داشته باشد ؛ حال در مسأله ی فقر هم موضوع این است که هیچ انسانی دوست ندارد فقیر باشد ؛ پس به دنبال رفع فقر از خود بر می آید که راه های بسیار زیادی از طریق غیر شرعی برای آن وجود دارد . در جوامعی که چشم و هم چشمی و تجمل بیشتر باشد ، فقیر نیز بیشتر است ؛ تجملگرایى مردم سبب تضعیف اقتصاد کشور، گسترش شکاف طبقاتى، افزایش نا امنى و رشد مشکلات خانوادگى مىشود(55). درکشور ما هم اکثر مردم براساس چشم و هم چشمی زندگی می کنند . حال افراد فقیری که وجود دارند و با فقر زندگی را می گذرانند ؛ عده ای از این افراد به دنبال این هستند که خود را ازاین مشکل و سختی نجات دهند؛ به ناچارعده ای دنبال قاچاق وعده ای به دنبال خود فروشی ، عده ای به دنبال سرقت و دزدی و کارهای دیگر می روند . اگر عده ای به دنبال خود فروشی بروند مجبور هستند برای این کار ، آرایش های فجیعی کنند و در خیابان ها و کوچه ها رفت و آمد داشته باشند .این کار ، مشکلاتی را ایجاد می کند مثل : 1- حساسیت زدایی نسبت به بد حجابی 2- ترویج و شیوع فضای شهوت در جامعه 3- تبدیل شدن خیابان ها به محل عرضه ی دختران 4- نا امن شدن خیابان ها و کوچه ها و اجتماع 5- مختل شدن اقتصاد فعال کشور و ... که هر کدام به نوعی موجب سقوط کشور و اجتماع از لحاظ اخلاقی است .فضایی که آکنده از شهوت باشد ، جایی برای رشد علمی ، معنوی ، فرهنگی ، اقتصادی و ... نمی گذارد؛ چرا که تمام افراد ، فقط به فکر ارضاء خود هستند که البته جایی برای رشد باقی نمی ماند ؛ در صورتی که از یک نظام و حکومتی که به نام اسلام است ، انتظار می رود چیزی غیر از این باشد و به دنبال اجرای اسلام ناب محمدی باشد ولی به دلائلی ، اوضاع دیگری حاکم است .از جمله وظایف حکومت اسلامی می توان به این اشاره کرد که باید سطح معیشت مردم را تا حد بسیار زیادی بالا ببرد که مشکلات اقتصادی در آن جامعه وجود نداشته باشد ؛ پس در نتیجه فقر می تواند تأثیر مهمی در بی حجابی زنان داشته باشد که وظیفه حکومت اسلامی است که مردم را از لحاظ مادی تأمین کند تا حدأقل مشکل فقر یکی از عوامل بد حجابی نباشد .
ب) ربا خواری
یکی دیگر از عواملی که در جنبه ی اقتصادی می تواند موجب بد حجابی شود ، ربا خواری است . در روایتی آمده است : « عن أبی عبدِ اللهِ صلواتُ الله علیه قال : درهم رباً اشدُّ عندَ اللهِ من سبعینَ زنیةً کلها بذات محرمٍ(56) .» امام صادق ( صلوات الله علیه ) فرمودند : نزد خدا درهمی از ربا بدتر و شدیدتر از هفتاد مرتبه زنا با محارم است .ربا خوارکه عملش ، مساوی یا بیشتر از هفتاد مرتبه زنای با محارم است ، هیچ وقت نمی تواند دختری داشته باشد که ، با حجاب و متدین و پایبند به احکام الهی باشد ؛ به همین علت زمانی که فرزندش بزرگ می شود و به سن بلوغ می رسد به دنبال خواسته های نا مشروع خود می رود .در کتاب علل الشرایع درباره علت حرمت ربا نوشته شده است که : ربا موجب فساد و ظلم و نابودی اموال می باشد(57). این فساد می تواند در اموال و نیز اولاد باشد ؛ وقتی اموال فاسد شد ، غذایی هم که از مال حرام به دست می آید ، حرام است . از آن مال حرام به فرزندش می دهد واو از آن تغذیه می کند و به دنبال آن ، انسانی فاسد تحویل جامعه داده می شود .
در ربا ، یک نفر ربا می دهد و دیگری می گیرد و هر دو نفر زیان کار دنیا و آخرت می شود ؛ اما مشکل اینجاست که به خاطرکار این دو نفر ، با پولی که ربا خوار می گیرد و زندگی خود و خانواده اش را می گذراند ، به مرور زمان ، انسان هایی فاسد و مفسد و مخرب از این خانواده تحویل اجتماع داده می شود .از جمله ی فساد ها می تواند فساد جنسی باشد که دختر و پسر شخص ربا گیرنده می توانند مرتکب شوند و یا حتی فقط بی حجابی یا بد حجابی دختر ربا گیرنده باشد که در جامعه و اجتماع رفت و آمد دارند که این خود به تنهایی می تواند ، موجب تشویق و ترغیب چندین نفر دیگر شود که آن افراد در شک و تحیر و مرز بد حجابی و با حجابی بوده اند ؛ به هر حال زن که آفریده شده است ، میل به زیبایی و خود پسندی دارد . حال اگر شخصی بیاید و این میل را تشدید کند ، خسارت هایی به بار می آورد که جبران کردن آن کار بسیار مشکلی است و از مصادیق تشدید بد حجابی ، همین ربا خواری می باشد .
ج) حرام خواری
حرام خواری هم از مواردی است که می تواند سلامت اخلاقی و روانی اجتماع را مورد حمله قرار دهد . یکی ازموارد سلامت روانی حجاب است . با تفحص در جامعه و جستجو در احوالات مردم ، مشاهده می شود که همه یا اکثر افرادی که حرام خور هستند ، نه خود و نه خانواده ی آن ها اهل نماز و روزه و دستورات دین نیستند ، بلکه همگی پیرو و رهرو شهوات و خواسته های حیوانی خود هستند که هرکدام از طریقی به هوسرانی مشغول هستند . حال ، دختری که در خانواده ای به دنیا می آید و از ابتدا غذای حرام می خورد ، آیا می تواند حجاب اسلامی داشته باشد ؟ مسلم است که همه ی مردم مال حلال نمی خورند ؛ بلکه بعضی از مردم هستند که مال حرام می خورند ؛ همین مقدار کافی است تا عده ی دیگری به افراد بد حجاب افزوده شوند . مال حرام آثار بسیار زیان باری دارد ، تا جایی که انسان ، با خوردن مال حرام به قتل امام خودش همت می گمارد و در پی شهید کردن او بر می آید . امام حسین (صلوات الله علیه ) در روز عاشورا در ضمن خطبه ای فرمودند : « کلُکم عاصٍ لأمری غیر مستمعٍ لأمری فَقَد مُلِئَت بُطونُکم منَ الحرامِ و طَبَع علی قلوبِکم(58)...»یعنی : چون عطای حرام خورده اید و شکمتان از مال حرام پر شده است ، همه ی شما از فرمانم سر بر تافته اید و به گفتارم گوش نمی دهید ؛ خداوند نیز بر قلب هایتان پرده افکنده است(59). این عاقبت حرام خواری است تا جایی که امامِ زمانِ خودشان را به شهادت می رسانند . آیا این افرادی که در اثر حرام خواری امام خودشان را به شهادت می رسانند ، از بد حجابی یا بی حجاب شدن ترس و ابایی دارند ؟ نه ، بلکه به خودشان افتخار می کنند و می گویند که ما افتخارمان این است که حجاب نداریم و حجاب یک موضوع واپسگرایانه است ، در صورتی که سخت در گمراهی و اشتباهند .پس یکی از عواملی که در باب اقتصاد ، می تواند عامل بسیار مهمی در بد حجابی جوانان باشد ، حرام خواری است . در حال حاضر ، بسیاری از بانک ها ، معاملات ربوی انجام می دهند ؛ آیا تأثیری غیر از بی دینی مردم می توانند داشته باشند ؟ افرادی که پست دولتی یا شغل آزاد دارند ، زمانی که به وظیفه ی خود عمل نکنند ، این حقوق یا دستمزد دریافت شده ، حرام می باشد و ثمره ای جز فرزندان لا اُبالی و بی دین و منحرف نخواهد داشت .
فصل سوم : اجتماعی
یکی دیگر از عوامل مهمی که باعث بد حجابی یا بی حجابی می شود ، عامل اجتماعی است که به مردم و جوّ اجتماعی و وضعیتی که در آن حاکم است ، مربوط می شود ؛ حال اگر وضعیت اجتماع به معنویات تمایل داشته باشد ، مردم نیز متدین می باشند ولی اگر مایل به شهوات و مادیات باشد ، مردم هم به دنبال شهوات و مادیات خواهند رفت .عامل اجتماعی بد حجابی ، دارای زیر مجموعه های متعددی از جمله : جامعه ، خانواده ، بی توجهی مردم (عافیت طلبی ) ، مسؤولین بی کفایت و ضد دین و لیبرال ، چشم و هم چشمی و ترک امر به معروف و نهی از منکر است که هر کدام دارای توضیحاتی است و در ذیل ارائه می شود .
الف) جامعه
جوّ عمومی و فضای جامعه می تواند ، عامل بسیار موثری در وضعیت حجاب زنان ایرانی باشد ؛ برای مثال وقتی که دختری اجتماعی باشد و در بین مردم مشغول کار باشد ، زمانی که مشاهده می کند اکثر دختران یا بسیاری از زنان ، با وضعیتِ حجابِ بد ، در جامعه به کار مشغول هستند و سعی و تلاش خود را می کنند که هر روز از روز قبل خود بهتر باشند ؛ دختری که ساده و احساساتی است ، سریع تحت تأثیر قرار می گیرد و امر برایش مشتبه می شود و آن ضرب المثل معروف اشتباه در ذهنش پدیدار می شود که خواهی نشوی رسوا هم رنگ جماعت شو . در حالی که می توانست با اندکی تأمل ، به این نتیجه برسد که اگر همه ی مردم سم بخورند من هم که می خواهم رسوا نشوم ، باید سم بخورم و خودم را در معرض مرگ قرار دهم ؛ ولی با عرض تأسف به چنین مسائل ساده ای التفات ندارند . با این توضیحات ، اجتماعی که وضعیت نا به هنجاری داشته باشد ( که بسیاری از آن ناهنجاری ها زائیده ی تهاجم فرهنگی است ) ، دختر محجبه را تحت فشار قرار می دهد و به دنبال چرخ کردن آن دختر ، در بین چرخ دنده های ماشین اجتماع است ؛ حال ، تسلیم شدن و نابود شدن ، بستگی به قدرت روحی و معنوی این دختر دارد که اگر او و بقیه ی مردم تسلیم شوند ، دیگر اثری از آثار اجتماع سالم و مؤمن و انقلابی باقی نخواهد ماند ؛ بلکه این اجتماع تبدیل به اجتماعی فاسد و مخرب می شود که هر روز بسیاری از دختران را به سمت خود جذب می کند . امام خامنه ای ( حفظه الله ) درباره ی معنای اجتماع و جامعه فرمودند : « جامعه و اجتماع بشری به مفهوم سیاسی اش عبارت است ازعده ای از مردم که با قوانین و مقررات خاصی زندگی می کنند و از یک قدرت فرماندهی مرکزی اطاعت می کنند و به سمت هدفهای خودشان با هدایت او حرکت می کنند و با دشمن های مجموعه ی خودشان مبارزه می کنند ، این معنای جامعه است(60) .» طبق فرموده ی ایشان جامعه یعنی حرکت منظم به یک سو ؛ حال اگر انسان ها و افراد جامعه ، همگی به دستور شخصی خارج از نظام ، از مدار اصلی اجتماع خارج شوند و به یک سمت دیگر حرکت کنند ؛ این جامعه ، به هر جا که برسد راهی برای فرار از آن نیست و مسؤولین فقط باید خودشان را ملامت کنند ؛ زیرا که جامعه شناسان و متخصصینی را تربیت و استخدام نکرده اند که به فکر مردم باشند و به وظیفه ی خود عمل کنند ؛ پس کاری جز ملامت خودشان باقی نمی ماند . مردم از بدو تولد ، دزد ، قاتل و بد حجاب نیستند بلکه در اثر تأثیرات اجتماعی کم کم به همه ی این کارها مایل می شوند . ژان ژاک روسو معتقد است اجتماع است که انسان را به کج روی وا می دارد و می گوید : « اگر می توانستم یک چهارم آن چیزی را که احساس کرده بودم بر روی کاغذ بیاورم با چه صراحتی می توانستم همه ی تضادهای نظام اجتماعی مان را بیان کنم ! با چه قدرتی می توانستم ناهنجاری های نهادمان را فاش سازم ! و چه راحت می توانستم ثابت کنم که انسان طبیعتاً موجود خوبی است و فقط نهاد های اجتماعی است که او را به صورت موجودی تبهکار در می آورد(61).»بر اساس این نوشته می توان این طور نتیجه گرفت : جامعه است که افرادش را به یک سمت می کشاند. البته زیر بنای جامعه خانواده است و نکته در این جاست که هم خانواده از جامعه تأثیر می پذیرد و هم جامعه از خانواده تأثیر می پذیرد ولی نمی توان گفت تأثیر کدام یک بیشتر است . هر دو از هم تأثیر می پذیرند و هر دو می توانند تحت تأثیر عامل دیگری مثل تهاجم فرهنگی باشند که موجب ضعف در عقاید یا باقی ماندن بر حجاب اسلامی شوند .قبل از انقلاب اسلامی ، ایران هم مثل بقیه ی جوامع ، زن را موجودی برای ارضاء خود و وسیله ای شهوانی قلمداد می کرد که به برکت انقلاب ، زن ها توانستند هویت واقعی خود را باز ستانند . البته ناگفته نماند تلاش های بسیار زیادی می شود که زن مؤمن انقلابی ، مثل همان زن قبل از انقلاب شود و در زمینه هایی هم موفق بوده اند ولی در موارد زیادی هم موفق نبوده اند . به هر حال ، با بازگشت هویت اصلی زن به او ، باید این نکات مهم درباره ی شخصیت را به ایشان بازگو کرد تا مبادا در اثر تلقینات شیاطین ، خود را در مهلکه بیندازند و دین و دنیای خود را فدای شهوات و خواسته های مردانی شهوت پرست کنند.بد حجابی و عدم رعایت حجاب می تواند عامل بسیاری ازطلاق ها در جامعه باشد که این طلاق ها به خاطر عدم رعایت مسائل دینی است که با آن احتمال تعرضاتی از دیگران می رود که هر کدام می تواند باعث بسیاری از مشکلات خانوادگی شود ؛ بنابر گزارش فارس : حسین نازک تبار ( رئیس گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور ساری ) گفته است : « بر اساس بررسی های انجام شده ، 49 درصد طلاق ها به علت عدم رعایت مسائل عفاف و بد حجابی است که با وجود بد حجابی در جامعه ، حریم روابط زن و مرد در اجتماع ، شکسته می شود و افکار انحرافی در جامعه گسترش می یابد و در نتیجه آمار طلاق و فحشا به فزونی می گراید)62).»در جامعه ای که حریم روابط شکسته شود و حساسیت محرم و نا محرم بودن کم شود ، جایی برای رشد باقی نمی ماند و آن مکان ، فقط جای فساد است که نتیجه اش بی بند و باری زنان است . البته این حساسیت زدائی همیشه خود به خود صورت نمی گیرد بلکه بعضی از آن مربوط به احزاب و گروه هایی می شود که خودشان دست به کار شده اند تا دختران ایرانی را به ابتذال بکشانند .بعضی از شبکه ها و محافل با استخدام تعدادی از زنان و دختران و پرداخت حقوق ماهیانه به این افراد از آنان می خواهند که به وضعیت ظاهری نامناسب و غیر متعارف به پرسه زنی در سطح شهرها و پارک ها و مراکز خرید و اماکن عمومی اقدام کنند(63) .پس با این تعابیر و اوصاف باید گفت : پروژه عادی سازی و حساسیت زدایی ، با سرعت بسیار زیادی در کشور ، در حال اجرا است ؛ ولی تعجب از مسؤولین انتظامی و قضایی و دستگاه فرهنگی کشور است که همگی منتظر هستند تا ببینند که چه طور می شود . در حالی که امام خامنه ای ( حفظه الله ) راه کار را فرمودند : « باید در مقابل کج روی و عمل مفسدانه فردی اجتماعی و سیاسی به طور قاطع برخورد شود . در برخورد با برخی افراد که به طور عمدی یا از روی بی توجهی چهره ی جامعه را از لحاظ دینی و عفاف خارج می کنند باید برخورد قوی و صحیح انجام شود(64)» و همچنین فرمودند : « قدرت نظام باید جلوی سیر فحشا و فساد را بگیرد(65).»
ب) خانواده
یکی دیگر از عوامل اجتماعی که ثأثیر بسیار مهمی بر روی اجتماع و جامعه و وضعیت حجاب دارد ، نهاد خانواده است ؛ اگر خانواده ای که فرزند در آن تربیت می شود دارای افکار صحیح و اسلامی باشند ، بچه ای هم که تحویل اجتماع داده می شود ، انسان مفید و با ارزشی است ولی اگر در تربیت فرزند کمی کوتاهی و سهل انگاری کرده باشند ، فرزندی که تحویل اجتماع داده می شود ، انسانی نا مفید و گاهی مخرب می تواند باشد . پس یکی از مواردی که باعث می شود اجتماع ساخته شود خانواده است .امام خمینی ( رحمه الله علیه ) فرمودند : « زن یکتا موجودی است که می تواند از دامن خود افرادی را به جامعه تحویل دهد که از برکاتش یک جامعه بلکه جامعه ها به استقامت و ارزشهای والای انسانی کشیده شوند و می تواند به عکس آن باشد(66).» حال اگر در درون خانواده ای ، فقط مضامین ضد اخلاقی و ضد اسلامی ترویج شود ، آیا برای فرزندان آن خانواده شخصیتی اسلامی باقی می ماند ؟دختری که در خانواده ای زندگی می کند و مادر خانواده ، او را تشویق به بی حیایی و بی عفتی و عدم رعایت حجاب می کند ، در زمانی که آن دختر به سن بلوغ و تکلیف می رسد و حتی سنین بالاتر و دوران جوانی و... نمی تواند با حجاب باشد ؛ چرا که ملکه ی بی حجابی در ذهن او رشد پیدا کرده و تبدیل به یک میل و خواسته ی درونی شده است . زمانی که تبدیل به یک میل و خواسته ی درونی و عادت شد ، آن دختر به هیچ وجه نمی خواهد حجاب داشته باشد و اگر او را اجبار به حجاب کردیم ، تمرد و سرکشی می کند و حاضر به پذیرش صحبت نیست ؛ چون که غریزه ی انسان و میل زنان به خود نمایی و زیبایی و غرایز شهوانی است پس جایی برای حرف حق باقی نمی ماند و مصداق آیه ی « صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَرْجِعُون(67)» می شوند ، یعنی : آن ها کر و گنگ و کورند ، بنابر این از راه خطا باز نمی گردنند .پس بهترین روش برای اتفاق نیفتادن این مشکلات ، شروع کردن تبلیغات فرهنگی در کوچه ، خیابان ، مدارس ، دانشگاه ها ، مراکز آموزشی و صدا و سیما و ... است که جامعه دچار مشکلات اخلاقی و بد حجابی از این طریق نباشد .
ج) بی توجهی مردم ( عافیت طلبی )
از موارد دیگری که در وضعیت حجاب دختران ایران مؤثر است ، بی توجهی و عافیت طلبی مردم است . عافیت طلبی موجب می شود که انسان به وضعیت موجود راضی باشد و به دنبال پیش بردِ اهداف و نظرات خود باشد ؛ مثال عافیت طلبی ، شاه سلطان حسین صفوی است در زمانی که به ایران حمله کردند ؛ ابتدا گفت : شهر برای ما کفایت می کند بعد گفت قصر و بعد اتاق و درآخرکارهم حکومت را تسلیم کرد چرا که شخصی عافیت طلب و بی بصیرت و بی برنامه بود . یک انسان مؤمن ، هیچ گاه عافیت طلب و بی توجه نیست بلکه مؤمن ، تیز هوش و زرنگ است .پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) فرمودند : «المؤمنُ کیّسٌ فطن حذرٌ(68).» مؤمن ، برای کوچک ترین کارها ، برنامه ریزی های بسیار زیادی می کند که باید استراتژی او در برخورد با مشکلات چگونه باشد ؛ این تیز هوشی به خاطر این است که در مسائل مهم ، فریب دشمن را نخورد و اغوا نشود .
در جامعه ای که افراد آن ، تیز هوشی را از یاد برده اند بلکه افرادی بی خیال و بی توجه نسبت به مسائل هستند ، وضعیت فرهنگ و اخلاق آن جامعه ، می تواند به بدترین حال ممکن برسد که یکی از موارد و مسائل فرهنگی و دینی ، حجاب است . عاملی که در مسأله ی حجاب ، می تواند مشوق و ترغیب کننده جوانان به روش و رفتار نادرست خودشان باشد ، همین بی توجهی مردم است ؛ زیرا ، اگر مشاهده کردند که رفتارشان خلاف عرف و شرع و اخلاق عمومی جامعه است و در عین حال ، هیچ تذکری دریافت نکردند ، به دنبال این می روند که عملشان را تشدید کنند ؛ زمانی که این اقدامات بدون تذکر ماند و پی در پی شد ، حالتی عادی و معمولی از بی بند و باری در جامعه ، به نمایش در می آید که به مرور زمان ، افراد دیگر هم به همین کار تشویق می شوند ؛ به این طریق وضعیت حجاب ، به حالت بحرانی و خطرناکی می رسد که محیط آمادگی لازم برای تذکر را در خود ندارد و همچنین درصورت تذکر دادن ، مشکلات دیگری را در پی می آورد و دیگر این که شاید هیچ اعتنایی به این تذکر نشود ؛ چون که جوّ عمومی جامعه به این صورت درآمده است .راضی بودن به وضع موجود و عافیت طلبی و اینکه بگوئیم همین مقدار که حجاب را رعایت می کنند ، کافی است و به حدأقل ها اکتفا کردن ، فضایی را ایجاد می کند که جای هیچ پیشرفت و حرکتی را به سوی معنویات و اخلاقیات باقی نمی گذارد و در این حالت است که هر روز ، در حال عقب گرد و پس رفت هستیم و حتی وضعیت موجود خودمان را هم قادر به حفظش نمی باشیم و زمانی که وضعیت موجود حفظ نشود ، انتظاری برای اجرای آرمان های اسلامی باقی نمی ماند .
د) مسؤولین بی کفایت ، ضد دین و لیبرال
در جامعه ای که مسؤولین حکومتی و دولتی اش بی کفایت باشند ، جایی برای تحقق اهداف و احکام اسلامی باقی نمی ماند ؛ همان طوری که در حدیث و مَثَل می خوانیم « الناسُ علی دینِ مُلوکِهم(69)» هر چند به این صورت در روایات اسلامی وارد نشده است ولی واقعیتی است که مضمون آن هم در روایات و هم درگفته های بزرگان دیده می شود که هر گاه گروه فاسد و مُفسد با نقشه های حساب شده و تبلیغات گسترده وارد عمل می شوند ، می توانند افکار عمومی را فریب داده و گروه های زیادی را به دنبال خود بکشانند(70).طبق این حدیث یا مثل معروف ، مردم بر دین ملوک و امرای خودشان هستند ؛ زیرا آن ها هستند که می توانند جوّ جامعه را تعیین کنند و آن ها هستند که می توانند جامعه را به سمت و سوئی بکشند و این به خاطر این است که مردم مانند گله ای هستند که چوپانی دارند و آن چوپان هر جا که خواست گله را می برد .زمانی که مسؤولین امر ، انسان های ضد دین و خائن به اسلام باشند ، چیزی از احکام اسلام باقی نمی ماند وهمه ی دستورات دین تعطیل می شود ؛ چنان که در بعضی ادارات می بینیم ، مسؤولین آن ، افرادی ضد دین و لا اُبالی هستند که هر کدام به تنهایی ، تهدید بزرگی برای آینده اسلام و نظام هستند ؛ در مسأله ی حجاب هم مبنا بر همین اساس است ؛ یعنی آن که مسؤولین امر ، انسان های متعهد ووفا دار به اسلام نیستند؛ زیرا که اگر مسئولی متعهد باشد ، به دنبال اجرای اسلام است و یکی از مهم ترین دستورات اسلام ، حجاب است که سلامت روح و روان انسان (چه از لحاظ فردی و چه اجتماعی ) به آن بستگی دارد .مسؤولی که به نیروی تحت امر خود ، اجازه می دهد با وضع فجیع و اسف بار وارد اداره شود ، آیا این شخص متعهد است ؟ آیا قانونی برای مقابله با بی حجابی یا بد حجابی وجود ندارد ؟ قانون وجود دارد ولی مجری و عامل به قانون وجود ندارد .برخی مردم می گویند که : ما از ادارات خصوصی انتظار زیادی نداریم ؛ این حرف غلط است چون که اگر اداره ای در ایران مشغول به فعالیت باشد ، باید به تمام دستورات و موارد قانونی متعهد باشد ؛ در غیر این صورت این اعمال جرم محسوب می شود چرا که آن چه را دولت و قانون ، جرم بشناسد جرم است(71) و عمل نکردن به قانون حجاب هم جرم است . حال جای تعجب از دستگاه ها و ادارات دولتی است . همان طوری که در خبرگزاری ایونا به نقل از روزنامه ی جمهوری اسلامی نوشت که : متأسفانه گاهی شنیده می شود اگر خانمی در برخی ادارات دولتی ، آرایش نکرده سر کار خود حاضر شود ، مورد اعتراض مدیر دولتی قرار می گیرد که چرا آرایش نکرده است(72).پیشنهاد می شود اگر مسؤولین نظام به طور واقعی و حقیقی ، به دنبال اجرا شدن حجاب در سطح جامعه هستند ، ابتدا باید از دستگاه های دولتی و زیر مجموعه های خودشان شروع کنند ، چون در اکثر ادارات دولتی ، وضعیت حجاب ، به شکل بسیار بدی تبدیل شده است و دلیلش این است که بیشتر مدیران در اداره های دولتی ، خانم های مشغول به کار در آن جا را ، امر به آرایش می کنند .پس ابتدا باید از اداره ها و مراکز دولتی شروع کرد ؛ چونکه نقطه ی عطف در جامعه هستند و دستگاه ها و اداره های دیگر ، تحت تأثیر آن ها عمل می کنند ؛ و در مرحله ی دوم به سراغ اداره های خصوصی رفت؛ چرا که بسیاری از مشکلات مردم ، در ادارات خصوصی قابل حل است و طبیعی است که مراجعه ی زیادی به آن ها می شود ؛ پس باید مراقب مسائل اخلاقی در این اداره ها بود و در صورت تخلف ، باید برخورد های جدی و قاطعی با آنها بشود که مبادا وضعیت حجاب ، از وضع موجود بدتر شود .
ه) چشم و هم چشمی
یکی دیگر از مواردی که در بد حجابی زنان تأثیر دارد ، چشم و هم چشمی است . این مورد ، از مواردی است که به وضعیت مردم و شرایط روحی _ روانی و فکری آن ها وابسته است . انسان هایی که دارای قدرت تفکر و اندیشه نیستند ، همیشه به دنبال اظهار نظرهای دیگران هستند و زمانی که طرحی از کسی صادر شد یا این که عملی انجام شد ، به دنبال آن شخص ، این فرد هم ، همان کار را انجام می دهد ؛ عمده ی این افراد ، انسان هایی هستند که در پوشش خود هم به دنبال مُد و لباس روز هستند ؛ حتی اگر روزی پوشیدن لباس های پر از گچ و خاک هم مد شود ، این اشخاص هم با همان لباس در معابر و جامعه حاضر می شوند و به دنبال نشان دادن لباس خود به دیگران هستند و به فکر چنین افرادی خطور نمی کند که کارشان نامعقول و نادرست است ؛ چرا که استدلال ایشان بر جوّ جامعه و وضعیت همگانی استوار است و می گویند : همه همین طور لباس می پوشند و اگر بد بود ، بقیه این کار را انجام نمی دادند و ... ؛ به این افراد باید گفت : « فَأَیْنَ تَذْهَبُون(73)»، به کجا دارید می روید ؟ آیا عقل دارید و آیا تفکر می کنید ؟ آیا استقلال فکری که داعیه دارش بودید ، همین بود ؟ و هزار سؤال دیگر که هیچ جوابی برای آن ها نیست .در هر جامعه ، نوع و کیفیت لباس زنان و مردان ، علاوه بر آن که تابع شرایط اقتصادی و اقلیمی آن جامعه است ، قویاً تابع جهان بینی و ارزش های حاکم بر فرهنگ آن جامعه و حتی مُبَیِّنِ و آیینه ی آن جهان بینی است(74)؛ جامعه ای که جهان بینی آن بر اساس چشم و هم چشمی و پیروی از دیگران در مد و نوع پوشش باشد ، آن جامعه ، جامعه ای سالم و مصون از خطرات نیست ، بلکه هر روز در طوفان ها و بحران های فرهنگی و اجتماعی اسیر است و هر روز باید ، منتظر نابودی چنین جامعه ای بود . در موضوع پوشش و حجاب ، یکی از عوامل موثر برای بدتر شدن وضعیت ، چشم و هم چشمی است ؛ زیرا در جامعه ای که مردم ، تابع افراد و اشخاص باشند ، به پیروی از آن ها اعمالی را انجام می دهند که در بیشتر اوقات ، از وضعیت طبیعی خارج شده و به یک بحران و ناهنجار تبدیل می شود ؛ اگر یک فرد مشهور ، حجاب را کنار بگذارد ، افرادی که این شخص را الگوی خود قرار داده اند ، به دنبال او حجاب را کنار گذاشته و از حد و حدود اجتماع و اسلام خارج می شوند و دستورات دین را زیر پا می گذارند .در جامعه ای که مردم دچار چشم و هم چشمی هستند ، وقتی مشاهده شد ، بقیه ی مردم بد حجاب اند و به دستورات الهی مقید نیستند ، بر اساس قاعده ی چشم و هم چشمی ، به طور دقیق ، مثل همان افراد یا شاید بدتر از آن ها در جامعه حضور پیدا می کنند .برای بهبودی اوضاع به نظر می رسد که ، باید در راستای خود باوری و اعتماد به نفس ملی ، کارهای مفیدی صورت پذیرد ؛ زیرا مردمی که دچار چشم و هم چشمی می شوند ، در مرحله ی نخست دچار خود کمتر بینی و عقده ی حقارت شده اند که به دنبال آن ، از دیگر مردم تقلید می کنند و کارهای خود را تنظیم می کنند .پس یکی از مواردی که باید فرهنگ سازی شود ، خود باوری است که عامل بسیار مهمی در رفع چشم و هم چشمی است ؛ البته این به معنای ایجاد غرور و اعتماد به نفس کاذب نیست ؛ بلکه باید در راستای حق و حقیقت و فرهنگ اسلامی انجام شود تا مبادا این که اثرات بدی بر جای بگذارد .
و) ترک امر به معروف و نهی از منکر
از عوامل دیگری که می تواند جامعه ای را در مقوله ی بی حجابی به هلاکت برساند ، ترک امر به معروف و نهی از منکر است . امر به معروف بر همه ی ملت واجب است(75)و استثنایی در آن وجود ندارد ؛ همان طوری که بسیاری از اقوام قبل از اسلام ، به خاطر ترک امر به معروف و نهی از منکر ، به عذاب الهی دچار شدند و به هلاکت رسیدند .پس یکی از عواملی که در مُتدیِّن و مُحجَّبه بودن زنان تأثیر بسیار زیادی دارد ، امر به معروف و نهی از منکر است ؛ زیرا ، اگر کسی جامعه را برای انواع کارهای خود ، امن دید و گمان کرد که در جامعه و اجتماع به هر کاری که دست بزند ، با اعتراض هیچ کسی مواجه نمی شود ، در پی این مطلب می رود که در عمل خود به بالا ترین حد و حدود برسد و زمانی که به این حد رسید ، جایی برای اعتراض به وی باقی نمی ماند .امر به معروف و نهی از منکر به حدی مهم است که حتی یکی از بزرگ ترین اهداف و آرمان های امام حسین ( صلوات الله علیه ) برای قیام در برابر کفر یزیدیان ، همین امر به معروف و نهی از منکر بود ، با این وجود که خود ایشان علم به شهادت و از دست دادن جانشان در این راه داشتند ، اما این فریضه ی الهی را ترک نکردند ؛ ایشان در وصیت نامه ای به برادرشان محمد بن حنفیه نوشتند :« إنّی لم أخرُج أشِراً و لا بطِراً و لا مُفسِداً و لا ظالماً و إنّما خرجتُ لطلبِ الإصلاح فی اُمَّةِ جدّی ، اُریدُ اَن آمُرَ بالمعروف و اَنهی عن المنکر و اَسیرُ بِسیرةِ جدی و اَبی علی بن اَبی طالب ... »گواهی می دهم که از مدینه به قصد فساد و تکبر و داعیه سلطنت بیرون نیامدم بلکه برای اصلاح در میان امت جدم ، آهنگ خروج کردم که امر به معروف و نهی از منکر نمایم و به سیرت پسندیده جد خود احمد مختار و پدر گرامی ام حیدر کرار رفتار نمایم(76).این نشان از اهمیت امر به معروف و نهی از منکر است زیرا امام حسین ( صلوات الله علیه ) خود می دانستند که نتیجه ی قیام شهادت است ؛ ولی به خاطر این فریضه ی الهی قیام کردند . اگر تمام مؤمنین و مردم جامعه به این فریضه ی الهی همت بگمارند و در پی اصلاح جامعه باشند ، مشکلاتی از این قبیل در جامعه پدیدار نمی شود . البته ناگفته نماند که امر به معروف و نهی از منکر شرایطی دارد که آمر به معروف و ناهی از منکر باید آن ها را در نظر بگیرد و بعد امر و نهی کند . علاوه بر این که امر به معروف و نهی از منکر یک عمل انفرادی و دینی است ، یک عمل اجتماعی و سیاسی نیز محسوب می شود ؛ چون که در صورت انجام این دو فریضه ، علاوه بر پاداش اخروی برای خود ، تأثیر زیادی بر مردم هم می گذارد . به عبارت دیگر ، شمشیر بستن از رو برای مبارزه با انحرافات و بی دینی است که از این جهت اجتماعی و سیاسی محسوب می شوند . اگر افراد مذهبی از ابتدا در امر به معروف و نهی از منکر افراط نمی کردند ، الان دچار تفریط نمی شدند .در اوایل انقلاب کسی جرأت نداشت حتی یک تار موی خودش را از روی سهو بیرون بگذارد ؛ طبیعی است نتیجه ی چنین برخورد های افراطی ، به تفریطی این چنانی کشیده می شود که کسی جرأت امر به معروف و نهی از منکر ندارد زیرا معروف است که هر افراطی یک تفریطی را به دنبال دارد ؛ حال اگر جرأت اجرای این فرمان را داشته باشد بلایی به سرش آورده می شود مثل آن دو نفر طلبه ای که به خاطر اجرای فرمان الهیِِ امر به معروف و نهی از منکر ، دچار ضرب و جرح شدند که در نهایت موجب از دست دادن سلامتی و اعضاء بدنشان شد(77).در حال حاضر باید ، نهی از منکر در اماکنی که شرایطش مهیاست ، به صورت لسانی انجام شود تا این که شرایط آن در کل اجتماع پدیدار شود ؛ درغیر این صورت هر روز شاهد بد تر شدن وضعیت خواهیم بود .در اسلام ، عنصر مهم امر به معروف و نهی از منکر به عنوان موتور نیرو بخش برای فرهنگ مردم و جامعه معرفی شده است که اجرای آن عامل رشد و پویایی و حیات اجتماع می باشد ؛ عمل به این فریضه ی الهی ، از غفلت و بی توجهی نسبت به فرهنگ غنی اسلامی جلوگیری می نماید و ترک آن ، سلطه ی فرهنگی بیگانگان بر جامعه ی اسلامی را به دنبال خواهد داشت ؛ از این رو در دین اسلام ، به اجرای آن ، تأکید فراوانی شده است(78) تا این که یکی از اهداف امام حسین ( صلوات الله علیه ) از قیام ، اجرای این دستور الهی معرفی شده است . در قرآن کریم هم در جای جای آن ، به این فریضه ، امر شده است و آن را از صفات مؤمنین شمرده است ؛ حتی در آیه ای ، امت اسلام را بهترین امت معرفی کرده و دلیل آن را امر به معروف ذکر کرده است : « کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ(79)» یعنی شما بهترین امتی بودید که به سود انسان ها آفریده شدید (چه اینکه) امربه معروف می کنید و به خدا ایمان دارید .همه ی این ها گویای این است که امر به معروف و نهی از منکر ، از بزرگ ترین فرائض الهی است که ما مسلمانان به آن امر شده ایم و در صورت ترک ، باید منتظر نابود شدن اخلاق و دین در جامعه باشیم . پس یکی دیگر از عوامل بدحجابی ، ترک امر به معروف و نهی از منکر است ؛ لذا باید تمام سعی و تلاش ما ، بر اجرای درست این فرمان الهی معطوف شود .
نتیجه :
با توجه به توضیحاتی که داده شد ، به این نتیجه می رسیم که ، ابتدا باید استراتژی دشمن را در عرصه های مختلف شناخت و بعد از شناخت ، به فکر راه حل بود ؛ مثل یک بیماری که ابتدا ، پزشک باید بیماری او را تشخیص دهد و بعد به فکر درمانش باشد ، چرا که اگر پزشک ، بیماری را درست تشخیص ندهد و دارویی را تجویز کند احتمال دارد که خسارت و ضرر جبران ناپذیری به فرد وارد کند که حتی در سال های دراز هم نتواند جبران آن ضرر را بکند . پس ابتدا تمام همّ و غمّ خودش را برای شناخت بیماری می گذارد و بعد به فکر درمان و تجویز دارو می افتد . حال ما که در شرایط منحصر بفردی از لحاظ دین و زمان و مکان و موقعیت جغرافیایی به سر می بریم ، باید به فکر چاره باشیم و ابتدا آسیب شناسی کنیم و در مرحله ی بعد به فکر راه حل باشیم . در این مقاله هم سعی شد که گوشه ای از عوامل بد حجابی بیان شود که به خاطر چه عللی مردم کشور ایران ، بد حجاب شده اند که در باب تهاجم و شبیخون فرهنگی اختصاص بودجه های هنگفت و تربیت متخصصان را می طلبد .برای کشف استراتژی و تفکر و روش دشمن ، در جهت مقابله با او ، ابتدا باید به عوامل دین گریزی توجه کرد و بعد به فکر درمان و راه حل بود که می توان گفت : یکی از عوامل اساسی دین گریزی ، عقب ماندن حوزه های علمیه و روحانیون از سطح مردم و اجتماع است که اگر حرکتی در این راستا صورت نگیرد طبق فرمایش مقام معظم رهبری یا حوزه می میرد و یا اگر نمیرد منزوی می شود(80)که متأسفانه در حال حاضر شاهد انزوای حوزه هستیم ؛ پس باید به فکر چاره بود که وضعیت از این حالت موجود ، بدتر نشود .در باب رسانه هم توضیحاتی داده شد که صدا و سیما بیش ترین تأثیر را دارد چرا که اگر فیلمی یا سریالی یا برنامه ای ساخته شد ، مفهومی از آن برنامه به بیننده منتقل می شود که اگر آن مفهوم ، مفهومی ضد دین یا ارزش های دینی مثل حجاب باشد ، تأثیر خود را خواه ناخواه می گذارد . حال اگر آن مفهوم به طور غیر مستقیم بیان شود ، تمام یا اکثر آن مفهوم منتقل می شود . اما اگر مفهوم مستقیم باشد ، در ابتدا برای افراد مذهبی حالتی امتناعی را پیش می آورد ولی به مرور زمان تأثیر خود را به طور کامل خواهد داشت ولی اگر انسان های معمولی و عموم مردم ، بیننده ی آن باشند ، تأثیر آن در همان مرحله ی اول به طور کامل گذاشته می شود و یا حدأقل دست کمی از تأثیر کامل ندارد ؛ زیرا اعمال موافق با غریزه و خواست انسان ، بهتر در دل جای می گیرد ؛ حال اگر آن مورد حجاب باشد ، باز همین مشکل پیش می آید .در سینما هم مثل صدا و سیما افرادی به عنوان الگو معرفی می شوند که ، هیچ تقیدی نسبت به دستورات اسلامی و حجاب ندارند ، باز در این مورد هم تأثیرش مستقیم بر روی بیننده گذاشته می شود . پس در نتیجه ، درباره ی صدا و سیما و سینما ، در ابتدا نباید اجازه بدهیم ، این فیلم و سریال ها و برنامه هایی که ضد مفاهیم اسلامی از جمله حجاب است پخش شود و در مرحله ی دوم افرادی تربیت کنیم که از این دو به نحو احسن استفاده کنند و چهره هایی را به عنوان الگو معرفی نکنند که سرتا پای آنها عیب و ایراد و ضد اخلاق است .ماهواره نیز یکی از ابزار های دشمن است و از دشمن انتظاری به جز دشمنی نیست ، چه بر ضرر اسلام و مفاهیم اسلامی مثل حجاب ، چه بر ضرر هر چیز دیگری تبلیغ کنند ، از آنها انتظاری به جز دشمنی نیست ؛ اما وظیفه ما این نیست که فقط تماشاگر باشیم ، بلکه باید عمل کنیم . در این مورد ، پارازیت در برنامه و فیلتر شبکه و ... در ابتدا بد نیست ولی به مرور زمان ، مثل فیلترینگ اینترنت ، عادی می شود که هر روز نوعی فیلتر شکن جدید و بهتر در اینترنت یافت می شود .پس باید به فکر چاره بود که یکی از راه ها ، تربیت متخصص های متعهد است که مفاهیم اسلامی را به صورتی جالب و درست به تصویر بکشند و از کیان و هستی اسلام و نظام اسلامی دفاع کنند .در مسائل اقتصادی هم باید سطح معیشت و رفاه مردم را بالا برد و به فکر تعلیم اسلام ، روش زندگی ، خوب و بد ، حلال و حرام ، ایجاد شغل و تعلیم زندگی اسلامی به مردم بود .در مورد مسائل اجتماعی هم باید گفت که : مسائل دینی و حکمت تشریع آن ها ، باید تبیین شود و باید به فکر تفهیم اسلام به مردم بود که این در ابتدا نیاز به اسلام شناس های خبره دارد که خودشان اسلام را درک کرده باشند و در مرحله ی بعد به فکر القاء و تعلیم آن به مردم باشند ؛این تلقینات را می توان به کمک برنامه های جذاب رسانه ای انجام داد که در خلال آن ،عملیات القاء و تلقین انجام شود و این ، نیاز به مهارت زیادی دارد که متأسفانه این اشخاص ماهر یا وجود ندارند یا این که ، بسیار کم هستند . در هر حال،چاره ای جز پیشرفت در زمینه های فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی وجود ندارد.
پی‌نوشت‌ها:
52. نهج البلاغه حکمت 319 ص 821
53. سلیمی بنی ، صادق ، مباحث سیاسی سطح 2 ص 76
54.تمیمی آمدی ، عبد الواحد بن محمد ، غرر الحکم و درر الکلم ص 365
55.لطیفی پاکده ، لطفعلی ، تحلیل انقلاب اسلامی ص100
56.صدوق [شیخ] ، من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 274
57.صدوق [شیخ] ، علل الشرایع ص 547
58. مجلسی ، محمد باقر ، [علامه] ، بحار الانوار ج 45 ص 8
59.محمودی ، محمد باقر و جمشید نژاد اول ، غلامحسین و بینش ، عبد الحسین ، سرشک خوبان در سوگ سالار شهیدان ، ترجمه عبرات المصطفین فی مقتل الحسین ، ص 174
60. مظفری ، آیت ، اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری ، ص 115 ( در تاریخ 10/8/1365 )
61.جونز ، و . ت ، خداوندان اندیشه سیاسی ، ترجمه علی رامین ، ج 2 ، ص 122
62.خبرگزاری فارس در تاریخ 2/3/ 89 www.farsnews.com
63. پایگاه اطلاع رسانی رجا در تاریخ 12/2/ 89 www.rajanews.com
64.پایگاه اطلاع رسانی امام خامنه ای (حفظه الله ) ، سخنرانی در جمع فرماندهان و پرسنل نیروی انتظامی در تاریخ 5/2/89 www.khamenei.ir
65.پایگاه اطلاع رسانی امام خامنه ای (حفظه الله ) ، بیانات پس از مراسم حکم تنفیذ آقای خاتمی در تاریخ 11/5/80 www.khamenei.ir
66.همایونی ، علویه ، شخصیت زن ، ص 20
67. بقره آیه 18
68.مکارم شیرازی ، ناصر ، [آیت الله] ، امثال القرآن ص 181
69ربلی ، علی بن عیسی ، کشف الغُمَّه ، ج 1 ص 21
70.مکارم شیرازی ، ناصر ، [آیت الله] ، پیام امام امیرالمؤمنین (صلوات الله علیه ) ج 8 ، ص 149
71. وایب ، راب و هینز ، فیونا ، جرم و جرم شناسی ؛ متن درسی نظریه های جرم و کجروی ، ترجمه علی سلیمی ، ص 42
72.خبرگزاری زنان ایران در تاریخ 15/1/1389 www.iwna.com
73.تکویر آیه 26
74. حداد عادل ، غلامعلی ، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی ص 9
75.امام خمینی ، صحیفه نور ، ج 13 ، ص 182
76.ذهنی تهرانی ، محمد جواد ، [سید] ، از مدینه تا مدینه ص 63
77.سایت خبری تحلیلی مشرق www.mashreghnews.ir
78. جمعی از نویسندگان ، تهاجم فرهنگی ص 32
79.آل عمران آیه 110
80.پایگاه اطلاع رسانی امام خامنه ای (حفظه الله ) ، بیانات در دیدار جمعى از اساتید، فضلاء ، مبلّغان و پژوهشگران 8/9/86 www.khamenei.ir
کتاب شناسی و منابع :
1.قرآن کریم
2.نهج البلاغه ، چاپ چهارم ، مترجم کاظم عابدینی مطلق ، پیام پویا ، تهران ، 1381
3.ابراهیم زاده ، نبی الله ، حاکمیت دینی ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
4.اربلی ، علی بن عیسی ، کشف الغمّة ، بی چا ، انتشارات مکتبة بنی هاشم ، تبریز ، 1381 ق
5.الیاده ، میرچا ، فرهنگ و دین ، بی چا ، ترجمه هیئت مترجمان و بهاء الدین خرمشاهی ، انتشارات طرح نو ،تهران ،بی تا
6.امام خمینی ( رحمة الله علیه ) ، صحیفه نور ، چاپ چهارم ، ناشر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، تهران ، 1386
7.باطنی ، محمد رضا ، فرهنگ انگلیسی فارسی معاصر ، چاپ دوم ، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، بی جا ، 1383
8.باقی نصر آبادی ، علی ، غرب شناسی 2 سطح 2 ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
9.بیات ، عبد الرسول و همکاران ، فرهنگ واژه ها ، چاپ اول ، مؤسسه اندیشه و فرهنگ دینی ، قم ، 1381
10.پارسا ، طیبه ، پوشش زن در گستره تاریخ ، چاپ دوم ، احسن الحدیث ، قم ، 1378
11. تمیمی آمدی ، عبد الواحد بن محمد ، غرر الحکم و درر الکلم ، چاپ اول ، انتشارات دفتر تبلیغات ، قم ، 1366
12.جمعی ازنویسندگان ، آمریکا و گفتمان استکباری ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
13.جمعی از نویسندگان ، بصیرت پرچمداران ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
14. جمعی از نویسنگان ، تهاجم فرهنگی ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
15. جمعی از نویسندگان ، دانش اجتماعی ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
16.جمعی ازنویسندگان ، ره توشه راهیان نور محرم الحرام 1432 ق ، چاپ اول ، پاد اندیشه ، بی جا ، 1389 ش
17. جمعی از نویسنگان ، مجله تربیت ، سال هشتم ، شماره هشت ، اردیبهشت 1378
18. جونز ، و . ت ، خداوندان اندیشه سیاسی ، بی چا ، بی جا ، ترجمه علی رامین ، انتشارات امیر کبیر ، 1358
19. حداد عادل ، غلامعلی ، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی ، چاپ هفدهم ، انتشارات صدا و سیما ، تهران ، 1386
20. خطیبی کوشکک ، محمد ،بررسی تطبیقی جامعه اسلامی و جامعه مدنی، بی چا ،پژوهشکده تحقیقات اسلامی ،قم ،بی تا
21. ذهنی تهرانی ، محمد جواد [سید] ، از مدینه تا مدینه ، چاپ چهارم ، ناشر انتشارات پیام حق ، بی جا ، 1387
22. سلیمی بنی ، صادق ، مباحث سیاسی سطح 2 ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
23. شیرودی ، مرتضی ، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران ، بی چا ،پژوهشکده تحقیقات اسلامی ،قم ،بی تا
24. صدوق [شیخ] ،علل الشرایع ،چاپ چهارم ،ترجمه مرحوم سید محمد جواد ذهنی تهرانی، انتشارات مؤمنین،بی جا،1383
25. ، من لا یحضره الفقیه ، چاپ سوم ، ناشر مؤسسه انتشارات اسلامی ، قم ، 1413 ق
26. طاهری ، حبیب الله ، بررسی مبانی فرهنگ غرب و پیامد های آن ، بی چا ، بوستان کتاب ، قم ، 1383
27. طغرانگار ، حسن ، حقوق اساسی – اجتماعی زنان ، پیش و پس از انقلاب اسلامی ، ویژه نامه پیام زن ، دفتر سوم ، فروردین 1384
28. فوران ، جان ، مقاومت شکننده ، بی چا ، ترجمه احمد تدین ، انتشارات رسا ، تهران ، 1377
29. قنبری ، آیت ، جریان شناسی 2 سطح 1 ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
30. کاویانی ، محمد ، روان شناسی و تبلیغات ، چاپ دوم ، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ، قم ، 1388
31. لطیفی پاکده ، لطفعلی ، احزاب و تشکیلات سیاسی در ایران ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
32. تحلیل انقلاب اسلامی ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
33. مجلسی ، محمد باقر، [علامه] ، بحار الانوار ، ج 45 ، بی چا ، مؤسسه الوفاء بیروت ، لبنان ، 1404 ق
34. محمودی ، محمد باقر ، جمشید نژاد اول ، غلامحسین ، بینش ، عبد الحسین ، سرشک خوبان در سوگ سالار شهیدان ، 35.ترجمه عبرات المصطفین فی مقتل الحسین ، بی چا ، انتشارات افق فردا ، بی جا ، بی تا
36. مظفری ، آیت ، اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
37. مکارم شیرازی ، ناصر ، [آیت الله] ، امثال القرآن ، نرم افزارکتاب های آیت الله مکارم شیرازی
38. ، پیام امام امیر المؤمنین ( صلوات الله علیه ) ، چاپ سوم ، انتشارات امام علی بن ابی طالب(صلوات الله علیه ) ، قم ، 1388
39. نظر پور و لطیفی ، جریان شناسی ، بی چا ، پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، قم ، بی تا
40. وایب ، راب ، هینز ، فیونا ، جرم و جرم شناسی ؛ متن درسی نظریه های جرم و کجروی ، چاپ سوم ، مترجم علی سلیمی ، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ، قم ، 1386
41.همایونی ، علویه ، شخصیت زن ، چاپ سوم ، نشاط ، اصفهان ، 1371
42. پایگاه اطلاع رسانی امام خامنه ای (حفظه الله ) www.khamenei.ir
43.پایگاه اطلاع رسانی رجا www.rajanews.com
44. خبرگزاری بین المللی آزاد نگار www.azadnegar.com
45. خبرگزاری جهان www.jahannews.com
46. خبرگزاری زنان ایران(ایونا) www.iwna.com یا (وفا) www.wafa.ir
47. خبرگزاری فارس www.farsnews.com
48.خبرگزاری مهر www.mehrnews.com
49.سایت خبری تحلیلی مشرق www.mashreghnews.ir